Artykuł porusza dwa aspekty związane ze stosowaniem metody opowiadania biblijnego na katechezie : - Zasady jakich nalezy przestrzegać przy tworzeniu opowiadania ze względu na wymogi egzegezy - Błędy,które naruszają teologiczną wymowę opowiadania.
Opowiadanie biblijne na katechezie
Jak opowiadać w zgodzie z wymogami egzegezy? Jak uniknąć błędów w czasie opowiadania?
Źródłem i fundamentem katechetycznego nauczania jest Pismo Święte. Stąd też poszukuje się takich metod pracy z Biblią, które pomogą zrozumieć Słowo Boże skierowane do człowieka i otworzyć się na jego działanie. Literatura katechetyczna opisuje wiele metod biblijnych. Jedną z nich może być opowiadanie biblijne. Opowiadanie biblijne przez wiele lat było w katechetycznym nauczaniu Obecnie można powiedzieć, że opowiadanie jako metoda jest na nowo odkrywane. Publikacje z dziedziny pedagogiki religijnej podkreślają wszechstronne znaczenie opowiadania. Dotyczy to również opowiadania biblijnego, które w katechezie powinno być szczególnie preferowane. Podkreśla się bowiem, że siły i głębi opowiadań biblijnych nie są w stanie zastąpić żadne współczesne opowiadania i przykłady A.Höfer, przedstawiciel austriackiej katechezy biblijnej uważa, że opowiadanie jest najodpowiedniejszą formą przekazu Pisma Świętego. Perykopę biblijną należy, według niego, najpierw opowiedzieć i dotyczy to zarówno młodszych , jak i starszych uczniów. Metoda opowiadania wiąże się z różnymi zasadami, wymogami i regułami. Natomiast opowiadanie biblijne poza zasadami ogólnymi ma jeszcze specyficzne wymagania na które trzeba zwrócić uwagę. Materiał opowiadania stanowią teksty biblijne, a to zobowiązuje do przestrzegania wymogów egzegezy. Przede wszystkim opowiadanie musi być przedstawione tak, aby zostało zachowane jego teologiczne znaczenie. Ważna jest kolejność działających osób. Najważniejszy musi być Bóg. „Bóg działa na rzecz człowieka” i tak winno to być przedstawione w opowiadaniu. Przygotowując opowiadanie należy pamiętać strukturze tekstu, jego ewentualnym rozszerzeniu i interpretacji:
a) struktura tekstu - należy zapoznać się ze strukturą tekstu, jego gatunkiem literackim i pierwotną postacią, zorientować się, czy są teksty paralelne (biblijne, literackie)
- jeśli chce się tekst uprościć można pominąć refleksje narratora, Np. w opowiadaniu o kobiecie cudzołożnej (J8, 1-11)można opuścić werset 6 „Mówili to wystawiając go na próbę”.
- opowiadając tekst biblijny nie można podkreślać, że dla tekstu różne objaśnienia. Trzeba zdecydować się na jedno objaśnienie, a jeśli to niemożliwe, katecheta może rozważyć różne wersje medytacyjnie stawiając je obok siebie.
- w czasie opowiadania nie można wplatać analogii z życia uczniów. Należy tak opowiadać, żeby uczniowie sami sobie podobne sytuacje ze swojego życia przypomnieli.
b) rozszerzanie tekstu Czasem tekst biblijny będący podstawą opowiadania jest zbyt krótki, aby mógł być w pełni przez słuchaczy przyjęty. Można wtedy tekst rozszerzyć. Rozszerzanie wydłuża czas opowiadania i umożliwia intensywniejsze wrażenia u słuchaczy. Rozszerzanie tekstu nie może jednak przyjąć dowolnej formy. Musi to być kontynuacja tekstu i zachowanie jego kontekstu. Pojawiają się też opinie, że ze względu na zwięzły styl hagiografów rozszerzanie jest z zasady wskazane. Dla rozszerzenia tekstu można podać wyjaśnienie sytuacji zewnętrznej (tło historyczne i kulturowe).Można też przedstawić sytuację wewnętrzną bohaterów. Przy rozszerzaniu tekstu zaleca się jednak ostrożność. Dodając coś od siebie należy uważać, aby uzupełnienie nie wyszło poza kontekst biblijny. Im bardziej opowiadający odchodzi od tekstu biblijnego, tym większe jest niebezpieczeństwo jego nadużycia.
c) interpretacja tekstu biblijnego W kwestii interpretowania tekstu biblijnego w czasie opowiadania, stosujący tę metodę mają różne zdania. Są zarówno zwolennicy, jak i przeciwnicy interpretacji tekstu.
Np. H.Neuhold uważa, że opowiadać to znaczy interpretować, a katecheta poprzez misję kanoniczną ma prawo interpretować tekst. Właśnie interpretacja jest według niego równoważnikiem między dosłownością a zmienianiem tekstu według własnego uznania. „Opowiadać” mówi Neuhold to stanąć na miejscu autora biblijnego. Wiąże się z tym odpowiedzialność ale pewna swoboda interpretacji. Inaczej widzi to D.Steinwede, który mówi o „wewnętrznej mowie tekstu”, o tym co jest miedzy wierszami. Steinwede uważa, że szczególną sztuka opowiadania jest zdolność, która pozwala uczynić słyszalnym to, co nie zostało wypowiedziane wprost. Mowa „wewnętrzna” według Steinwede nie dopuszcza żadnych subiektywnych spekulacji. Jest ściśle podporządkowaną tekstowi interpretacją i nie dopuszcza żadnych subiektywnych spekulacji. Służy kształtowaniu lub rozszerzaniu tekstu. Swego rodzaju interpretacją jest mówienie o psychicznych odczuciach bohaterów. Raczej należy tego unikać. Należy pozwolić dzieciom wytworzyć własne obrazy. Wskazane jest natomiast zastosowanie takiej psychologii w przypadku, gdy pewne zachowania bohatera mogłyby być przez dzieci niewłaściwie zrozumiane. Jako przykład podaje czyn Józefa egipskiego, który wtrąca swego brata do więzienia 9Rdz 42). Wydarzenie to może być przez dziecko odczytane jako zemsta Józefa za krzywdę, której doznał z rąk braci, gdy ci sprzedali go kupcom. Aby uniknąć błędnego odczytania przez dzieci intencji Józefa można w czasie opowiadania wyjaśnić motywy jego postępowania. Posługując się metodą opowiadania biblijnego na katechezie popełniane są często błędy powodujące, że przesłanie teologiczne opowiadania zostaje w jakiś sposób „skrzywione”. Warto zatem zwrócić uwagę na błędy występujące podczas opowiadania biblijnego związane z nadużyciem teologicznych aspektów opowiadania.
a) opowiadanie o biblijnych bohaterach w sposób barwny, ciekawy ale bez odniesienia do wiary. Ukazuje się bohaterskie czyny lub godne naśladowania postawy człowieka a Bóg pozostaje na drugim planie.
b) pomijanie w opowiadaniu zbawczego orędzia lub wyciąganie potwierdzenia dla definicji katechizmowych.
c) psychologizowanie – tok opowiadania zakłócony jest przez przerywniki, w których snuje się domysły i przypuszczenia, co bohaterowi myślą, czują. Poprzez wtrącanie domysłów blokuje się wyobraźnię u słuchaczy, nie pozwala im się „wejść” w opowiadanie . Określenie uczuć bohaterów utrudnia też identyfikację, a ta jest jedną z zalet opowiadania biblijnego.
d) upiększanie treści, koloryzowanie, przesadzona uczuciowość. Szczególnie wyraźnym przykładem jest tu opowiadanie o narodzeniu Jezusa.
e) formułowanie treści, które nie wynikają z tekstu biblijnego. Jest to spowodowane odczuciami, wnioskami utrwalonymi poprzez sztukę, kazania, piosenki. Przykładem może być Nawrócenie Szawła ( Dz 9,1-19) – we fragmencie tym znajdujemy tylko słowa: „A gdy upadł na ziemię usłyszał głos…”(Dz 9,4); nie ma tu najmniejszej wzmianki o koniu, którego większość z nas ma przed oczyma. Przykładem większej wagi jest historia związana z Niewiernym Tomaszem (J 20,24-28).Ewangelista mówi wprost o ustnej reakcji Tomasza, nic zaś nie wspomina o jego reakcji czynnej. W tekście biblijnym czytamy „ uwierzyłeś, bo Mnie ujrzałeś”( J 20,29). Sztuka zaś utrwaliła inne reakcje Tomasza, co nie pozostaje bez wpływu na opowiadanie o tym wydarzeniu.
f) podanie od razu na wstępie perykopy najważniejszego przesłania, co przekreśla dynamikę I napięcie opowiadania, np. „Opowiem wam o celniku Zacheuszu, który po spotkaniu z Jezusem stał się innym człowiekiem”.
g) wzbudza się w uczniach niepotrzebne wątpliwości, np. „Opowiem wam historię, której autentyczność jest kwestionowana. Możliwe , że jest to fabuła literacka Św.Łukasza. Ma ona jednak głęboką wymowę.
h) wprowadzenie obciążone jest ubocznymi kwestiami, np. „Opowiem wam o celniku Zacheuszu. Najpierw jednak wyjaśnię wam kim byli celnicy...”(tu następuje długi wykład o celnikach)
Powyższe błędy są najczęściej powtarzane. Mając jednak świadomość jakich błędów należy unikać, znając egzegetyczne wymagania dla opowiadania biblijnego, można tę metodę poprawnie stosować. I z pewnością przyniesie to uczniom różnorodne korzyści.
Opracowała: Maria Kusicielek katechetka w Szkole Podstawowej w Daniszynie
LITERATURA:
Dreissen J., Die Erzählmethode biblischer Texte vor dem Anspruch der Exegese Katechetische Blätter 95(1970)9,526-535
Kusz G., Opowiadanie w katechezie,Katecheta 29(1984)2, 65-70
Marek Z., Biblia w katechetycznej posłudze Słowa, Kraków 1998
Miller G., Bibel erzählen, Katechetische Blätter101(1976)3, 166-174)
Neuhold.H., Mit Kindern in biblischen Erzählungen über Gott des Lebens redden, Christliche Pädagogische Blätter 104(1991)5, 223-233
Stachel G. Zur Praxis der Erzählens und Nacherzählens der Bibel, Katechetische Blätter,110(1985)8, 596-605
VannoniG., Zur Vermittlung der biblischen Erzählwelt, Christliche Pädagogische Blätter 98(1985)3
|